TYP MORFINY

Mak lekarski (Papaver somniferum L.) - jednoroczna roślina zielona, trawiasta, należy do dużej rodziny Makowatych (Papaveraceae) osiąga wysokość ok. 1,5 metra, liście ma podłużne, jajowate, o długości 7 - 12 cm, ostro ząbkowane, niebieskawe. Kwiat składa się z czterech płatków najczęściej koloru czerwonego (w różnych odcieniach) czasami może być to kolor biały lub żółty. W owocu, wielonasiennej torebce (makówce) znajduje się przeciętnie 6 - 7 tysięcy nasion. Są one drobne, nerkowate, zazwyczaj mają barwę ciemnoszarą do brunatnej, ale zdarzają się też białe (odmiana Puławska), ważą od 0,02g - 0,07 g. Roślina maku zawiera w sobie liczne alkaloidy, heterocykliczne związki organiczne, odznaczające się słabym lub silnym oddziaływaniem na układ nerwowy zwierząt i ludzi. Najważniejsze z nich to: morfina, kodeina, narkotyna, papaweryna, tebaina, narceina, narkotolina. Nasiona są wolne od tych związków. Alkaloidy odgrywają główną rolę w systemie obronnym roślin przed chorobami. Najwięcej z nich znajduje się w tzw. "mleczku makowym" - opium. Najstarsze zapiski o farmakologicznych właściwościach maku znaleziono na tabliczkach sumeryjskich sprzed 4 tysięcy lat przed naszą erą (okres neolitu). Przemysłowo wykorzystywany jest - do produkcji opiatów - tylko mak lekarski (wysokomorfinowy). Wg. Ustawy mamy do czynienia z makiem wysokomorfinowym, jeżeli zawartość morfiny w torebce (makówce) bez nasion, wraz z przylegającą do niej łodygą o długości do 7 cm, wynosi powyżej 0,06% w przeliczeniu na zasadę morfiny i na suchą masę wymienionych części rośliny. Główne rejony upraw to: "Złoty półksiężyc" - Afganistan, Pakistan, Iran; "Złoty trójkąt" - Birma, Tajlandia, Laos; oraz Liban, Meksyk, byłe azjatyckie republiki radzieckie. W Polsce reprezentowany jest przez odmiany: "Niebieski KM" (zawartość morfiny 0,55%-0,65%, kwiaty całobrzegie, białe z fioletowym oczkiem, makówka kulista), "Modry" (zawartość morfiny 0,6%-0,8%, kwiaty całobrzegie, białe z fioletowym oczkiem, makówka kulista), "Lazur" (zawartość morfiny 0,9%-1%, kwiaty całobrzegie, białe z fioletowym oczkiem, makówka kulista). Inne spotykane rodzaje jak: mak polny, piaskowy, wątpliwy, ozdobny, nie nadają się do tego celu. W Polsce z powodzeniem wprowadza się niskomorfinowe, "bezpieczne" odmiany. Obecnie zarejestrowanych jest oprócz odmiany "Przemko" (zawartość morfiny w słomie poniżej 0,06%, kwiaty całobrzegie, białe z fioletowym oczkiem, makówka kulista), pięć nowych odmian: od 1999 r. "Michałko" (zawartość morfiny poniżej 0,04%, kwiaty strzępiaste, białe z fioletowym oczkiem, makówka kulista) i "Mieszko" (zawartość morfiny poniżej 0,04%, kwiaty całobrzegie, ciemnoróżowe z jasnofioletowym oczkiem, makówka kulista, lekko wydłużona) i od 2000 r. "Agat" (zawartość morfiny poniżej 0,05%, kwiaty całobrzegie, różowe z jasnofioletowym oczkiem), "Rubin" (zawartość morfiny poniżej 0,04%, kwiaty całobrzegie, ciemnoróżowe z fioletowym oczkiem, makówka kulista, lekko wydłużona) i "Zambo" (zawartość morfiny poniżej 0,05% kwiaty strzępiaste, różowe z fioletowym oczkiem, makówka kulista). W Polsce uprawa jest prawnie ograniczona do ściśle określonych przez Ministerstwo Rolnictwa, Ministerstwo Zdrowia i Wojewodów obszarów a całość zbioru musi być zakontraktowana przez przemysł farmaceutyczny i spożywczy. Poza tymi przypadkami istnieje całkowity zakaz upraw. Powyższe reguluje szczegółowo Ustawa w rozdziałach 5 i 6. W ostatnim okresie czasu daje się zaobserwować znaczny spadek tego rodzaju przestępstw.

Opium (makowiec) - to stężała wydzielina (sok mleczny) znajdująca się w rurach mlecznych całej rośliny, szczególnie zaś obficie w okresie tzw. zielonej dojrzałości makówki. Sok ten to zawiesina: skrobi, cukrów, białka, barwników, wosków, żywic, olejków oraz ok. 50 alkaloidów w ilości 15% - 28 %. Skład opium jest zmienny i zależy od pochodzenia surowca, a na to ma wpływ przede wszystkim: klimat (szczególnie warunki pogodowe w okresie poprzedzającym zbiór) oraz zawartość składników odżywczych w glebie. "Jakość" ocenia się na podstawie zawartości głównego alkaloidu - morfiny. Po nacięciu makówki zbiera się wypływające mleczko (zmienia szybko swoją barwę na brunatną wskutek utleniania) a następnie po wysuszeniu, formuje się je w tzw. chlebki (charakterystyczny kształt) - o wadze od 0,3 do 3 kg - jest to tzw. opium surowe. Po jego dalszym oczyszczeniu chemicznym i mechanicznym otrzymujemy tzw. opium spreparowane lub właściwe. Zawiera on od ok. 1 do 27 % morfiny w zależności od kraju pochodzenia i technologii produkcji. Otrzymana w ten sposób substancja jest bardzo plastyczna, koloru czarno - brunatnego, o charakterystycznym ostrym, swoistym zapachu i bardzo gorzkim smaku. Czasami suszy się ją i wtenczas otrzymuje się brunatną, bezpostaciową masę z widocznymi kroplami tłuszczu i żywicy oraz mikro fragmentami komórek roślinnych. Opium jako środka odurzającego najczęściej używa się wdychając wytworzone poprzez podgrzewanie opary, przeważnie w tzw. fajkach opiumówkach lub fajkach wodnych. Można też po odpowiednim rozpuszczeniu, podawać je dożylnie. Istnieje też nalewka zwana Laudanum. Jest to bardzo popularny środek odurzający szczególnie w Azji. Traktowany często jako półprodukt jest przedmiotem transakcji oficjalnych (pod kontrolą państwa) oraz przede wszystkim nielegalnych. Istnieje olbrzymi przemyt organizowany przez kartele narkotykowe jak i przez indywidualne osoby. Na przykład Afganistan w latach 80., 90. i obecnie większość dochodów czerpie z handlu narkotykami, w większości ? pochodnymi opium. Olbrzymie połacie nieurodzajnej ziemi, niska kultura rolna, panująca nędza i plemienne struktury państwowe, sprawiają, że uprawa mało wymagającej rośliny, jaką jest mak lekarski, a następnie pozyskiwanie i przerób opium, dla ludzi tam żyjących stanowią cenne źródło dochodów, często jedyne. W Polsce brak jest tradycji jego zbierania i przetwarzania. W latach 70. i 80. narkomani sporadycznie zażywali "białe" lub "świeże", lecz w związku z licznymi zgonami spowodowanymi przedawkowaniem, jak również z krótkim okresem zbiorów ta forma stała się niepopularna. Przemyt opium przez granice naszego kraju występuje sporadycznie, nie stwierdzono też na naszym terenie prób jego przerobu na heroinę.

Morfina - to główny alkaloid opium. W czystej postaci to biały krystaliczny proszek, bez zapachu, gorzkim smaku, trudno rozpuszczalny w wodzie. Jest produkowana legalnie i nielegalnie, najczęściej w postaci soli - chlorowodorku morfiny - łatwo rozpuszczalnej w wodzie. W oficjalnym obrocie w formie ampułek z bezbarwnym płynem lub tabletek. W nielegalnym zazwyczaj jako proszek koloru: białego, różowego, szarego lub brunatnego. Często wyglądem przypomina sypki cement, o płytkowatej fakturze. Jest jednym z najsilniejszych środków znieczulających stosowanych w medycynie, szczególnie w onkologii i opiece paliatywnej. Zmniejsza również wrażliwość na przykre bodźce psychiczne, niekiedy działa euforycznie. Przyjmowana jest zazwyczaj dożylnie, niekiedy doustnie (ma wtenczas słabsze działanie). W Polsce nie jest obecnie narkotykiem zbyt popularnym, chętnie "biorą" ją jedynie osoby uzależnione od opiatów, czasami dodawana jest do innych narkotyków, np. celem tzw. zbicia, czyli zredukowania działania substancji silnie pobudzających. Mimo obostrzeń obowiązujących przy jej legalnej sprzedaży (recepty z tzw. czerwonym paskiem, wystawiane tylko przez uprawnionych lekarzy) jest ona w miarę łatwo dostępna. Dlatego też w Polsce nie rozwinął się rynek sprzedaży morfiny pochodzącej z nielegalnych laboratoriów, tym bardziej, że potrzeby zaspakaja przemyt z państw byłego Związku Radzieckiego. Skutki uzależnienia i efekty przyjmowania są takie same jak w przypadku innych opiatów. Ofiarą padają często osoby zmuszone przez chorobę do jej zażywania. Przykładem może być okres po I i II Wojnie Światowej, gdzie stosowanie morfiny jako środka przeciwbólowego na szeroką skalą, spowodowało uzależnienie od niej setek tysięcy żołnierzy. Dlatego też konieczne jest w tym przypadku ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarza specjalisty, jak i nadzór psychiatryczny lub psychologiczny. To powoduje, że ryzyko staje się znikome, przyjmuje się, że na 100 osób "biorących" uzależnia się ok. 7-8. "Morfinizm" był też popularny wśród "cyganerii" artystycznej przełomu XIX i XX wieku. Uwzględniając proporcje wagowe morfina działa 10 - 20 razy silniej niż opium. Dawka śmiertelna to 0,1-0,2 mg/kg przy iniekcji dożylnej i 0,2 - 0,4 mg/kg doustnie.

Heroina (diacetylomorfina) - pochodna morfiny, uzyskiwana poprzez jej acetylowanie. W 1874 angielski badacz C.R. Wright wyodrębnił heroinę w trakcie długotrwałego gotowania morfiny.
Zazwyczaj jest to biały, drobnokrystaliczny proszek, bez zapachu, o gorzkim smaku. Działa ok. 20 - 25 razy silniej niż morfina, uzależnia ok. 480 razy bardziej niż alkohol etylowy. Ze względu na te cechy wycofana z lecznictwa. Obecnie funkcjonuje tylko na nielegalnym rynku jako jeden z najbardziej popularnych narkotyków. Umowny podział dzieli heroinę na trzy grupy lub stopnie, kryterium jest w tym przypadku procentowy udział substancji czynnej.

I. Najlepsza (zwana często "krystaliczną" lub "white snow") posiada ok. 90 - 95 % czystości.
To biały proszek o bardzo drobnej strukturze kryształków. Zażywa się ją najczęściej (po tzw. stopieniu) dożylnie, efekt jest prawie natychmiastowy i niezwykle silny, osoba zapada natychmiast w stan odurzenia. Można też ją palić, bezpośrednio wdychając opary lub mieszając z inną substancją. Ten rodzaj ? ze względu na cenę -jest praktycznie na naszym rynku nieobecny. W Sofii (jednym z centrów dystrybucji tzw. szlaku bałkańskiego na Europę) 1 kg kosztuje ok. 32 tyś. EURO.

II. W mniej czystej postaci ma ok. 40 - 50 % , (czasami jest nazywana "białą" lub "czystą"), różni się od w/w często wyraźnymi grudkami i "złamanym" białym kolorem z ciemnymi nalotami. Tą postać najczęściej przyjmuje się poprzez wdychanie oparów wytwarzanych przy jej podgrzewaniu, można też ją przyjmować iniekcyjnie lub "snifować". Koszt kilograma (w Sofii) to ok. 20 tyś. EURO. Czasami spotykana jest w nielegalnym handlu detalicznym w większych miastach Polski, 1g kosztuje ok. 250 zł

III. Najgorsza jakościowa to słynny "brown sugar" z czystością rzędu 15 - 25 %. Wygląda zazwyczaj jak kakao, jasno-beżowy proszek często zlepiony w niewielkie bryłki. Pali się go na różne sposoby. Ze względu na niewygórowaną cenę oraz efekty, jakie daje, stał się jednym z najpopularniejszych narkotyków na naszym rynku. Zdecydowanie wyparł inne opiaty. Cena hurtowa (w Sofii) to ok. 9-10 tyś. EURO za 1 kg, w Warszawie 13-15 tyś. EURO. Detaliczna - 40-50 zł za 0,25g (tzw. ćwiartkę- porcję konsumpcyjną w przypadku heroiny).

Kodeina  (eter metylowy morfiny) - alkaloid opium, otrzymuje się ja głównie poprzez metylowanie morfiny. Jest białym, krystalicznym proszkiem, bez zapachu, o gorzkim smaku, słabo rozpuszcza się w wodzie. Działa dużo słabiej niż morfina, powszechnie stosowana w lekach przeciwbólowych i przeciwkaszlowych. Słabo uzależnia, w niewielkim stopniu wykorzystywana do odurzania się, najczęściej zależność powstaje w związku z nadużywaniem środków przeciwbólowych, szczególnie u osób starszych i z uciążliwymi dolegliwościami. Jeszcze niedawno była dostępna bez recepty w aptekach w postaci fosforanu, łatwo rozpuszczalnego w wodzie. Obecnie czasami używana jako tzw. nośnik, miesza się ją np. z silną substancją pobudzającą, celem "zbicia" jej działania. Rola kodeiny na rynku narkotykowym jest marginalna.

Polska heroina (kompot) - otrzymuje się ją poprzez chemiczną obróbkę słomy makowej, a konkretnie wywaru tzw. makiwary (czyli "zupy" ze słomy). Wszystko to odbywa się w warunkach domowych i bardzo prymitywną metodą. Używa się do jej produkcji (w zależności od metody) m.in.: amoniaku, rozpuszczalnika, octu, "kationitu" (specjalna żywica) i bezwodnika kwasu octowego. Charakterystyczną oznaką tej technologii jest niewyobrażalny wprost smród, jaki towarzyszy otrzymywaniu tego narkotyku. To on zazwyczaj zdradza fakt i miejsce produkcji, w wyniku której otrzymujemy zazwyczaj zmętniałą zawiesinę w skład, której wchodzą: alkaloidy, białka, tłuszcze roślinne (razem ok. 1200 związków chemicznych) oraz materiał roślinny skażony bakteriologicznie. Stężenie poszczególnych składników wynosi: morfiny od 2 do 45 g/l, heroiny od 0,2 do 2 g/l, kodeiny od 0,02 do 4,4 g/l. "Kompot" to lekko oleista ciecz w kolorze od słomkowego do brunatno - czarnego. W wyniku acetylacji zawartej tam morfiny otrzymuje się pewną ilość heroiny. Jest ona jednak w tym środowisku nietrwała i w temperaturze pokojowej oraz pod wpływem świata ulega szybkiemu rozkładowi do postaci morfiny i kodeiny. Dlatego często przechowywana jest w naczyniach nie przepuszczających świata (np. buteleczki z brązowego szkła po syropach) i w chłodnym miejscu, zazwyczaj w lodówce. Jest to narkotyk niezwykle silny i wyjątkowo toksyczny. To nasz rodzimy wytwór, pierwszy tzw. "odpał" miał prawdopodobnie miejsce w 1971 r. w Gdańsku w środowisku ówczesnych studentów. Oprócz naszego kraju technologia jego produkcji znana jest jeszcze w byłych republikach radzieckich, przede wszystkim na Ukrainie, Białorusi i Rosji. Przyjmuje się go dożylnie w (ilości 1 - 10 ml), bardzo rzadko doustnie - ma wtenczas gorzkawy, lekko słony smak. Odurzanie się "polską heroiną". stwarza niebezpieczeństwo przedawkowania, bowiem nie sposób ustalić stężenia substancji psychoaktywnych i toksycznych. Już pierwsze jego zażycie może spowodować uzależnienie jak również doprowadzić do zgonu. W latach 70 i 80-tych narkotyk ten niepodzielnie "panował" na polskim rynku. Nawet pojęcie "bajzel". (czyli swoistego rynku narkotykowego) związane jest z tym środkiem i okresem czasu. Dostępność niezbędnych substancji i łatwość produkcji stworzyło sytuację, że praktycznie każde pomieszczenie - gdzie był dostęp do wody i energii elektrycznej - mogło zostać przerobione na nielegalne laboratorium produkujące "polską heroinę". Obecnie mija moda na ten rodzaj narkotyku, przyczyną jest przede wszystkim dostęp do czystszych postaci heroiny i fatalna opinia, jaką posiada "kompot", nawet wśród narkomanów. Niemniej jednak nadal wiele osób chętnie po niego sięga.
 
Metadon (pochodna difenylopropylaminy) - najprostszy chemicznie opoidowy lek przeciwbólowy, o działaniu podobnym ale słabszym niż morfina. Wynaleziony został w 1937 r. w laboratorium firmy IG Farben. Efekt przeciwbólowy utrzymuje się ok. 4-8 godzin. Stosowany w medycynie jako lek usypiający oraz przeciwbólowy przy chronicznych bólach. Wykorzystywany w programach leczenia zespołu abstynencji u osób uzależnionych od opoidów - głównie heroiny. Najczęściej dostępny jest w postaci chlorowodorku, sprzedawany w formie syropu, zażywany doustnie. Chętnie kupowany na nielegalnym rynku z racji swoich właściwości, przede wszystkim przez "opiatowców".

Opiaty stosowane jako substancje odurzające są niezwykle niebezpieczne, bardzo szybko i silnie uzależniają psychofizycznie. Przejawiają dużą tolerancję. Często już po kilkakrotnym "wzięciu" niewielkich dawek okazuje się, że zerwanie z nałogiem jest niemożliwe i tylko niezwykle długie i wymagające olbrzymiej siły woli leczenie i terapia mogą uwolnić daną osobę z uścisku uzależnienia. Tym bardziej, że w pierwszym okresie zażywania najczęściej odczuwa się prawie tylko pozytywne skutki działania narkotyku tzn. zniesienie wszelkiego bólu, złagodzenie napięcia wewnętrznego, odprężenie psychiczne, stany euforyczne. Konsekwencje pojawiają się później i są zazwyczaj tragiczne, należy pamiętać, że opiaty powodują ok. 50% zgonów, które są wynikiem przedawkowania. Osoba uzależniona zazwyczaj nie przeżyje 8 lat od pierwszego zażycia. A bywa, że tragicznie kończy się już ten "pierwszy raz". Człowiek szybko staje się wrakiem, popełni każdą niegodziwość, jego potrzeby sprowadzają się tylko do jednego - kolejnej porcji narkotyku. Brak higieny i dbałości o wygląd zewnętrzny skutkuje porażającym widokiem. To właśnie historyczne uwarunkowania - morfinizm, opanowanie produkcji "polskiej heroiny", spowodowały, że w społeczeństwie utrwalił się obraz narkomana "opiatowca".

Działania i objawy - w trakcie zażywania substancji z grupy opiatów:
- krótkotrwałe (przy przeciętnej dawce): odprężenie, złagodzenie bólów i stanów lękowych, euforia, osłabienie koncentracji, halucynacje, zwężenie źrenic, znużenie, świąd, nudności, osłabienie tętna i zwolnienie oddechu;
- długotrwałe skutki nadużywania: apatia, impotencja, ubytek masy ciała, bezsenność, zmiana odczuwania bólu, problemy z wydalaniem stolca (kamienica kałowa), obniżenie odporności organizmu na wszelkiego rodzaju infekcje, gwałtowne pogorszenie stanu uzębienia.
Skutki przedawkowania: powolny, płytki, zanikający oddech, konwulsje, zamroczenie, brak reakcji na bodźce zewnętrzne, głęboki sen, bezwład, śmierć.
Zespół abstynencyjny: wodniste oczy, wysięk z nosa, ziewanie, utrata łaknienia, drażliwość, panika, dreszcze, poty, skurcze, wymioty, utrata koncentracji, pobudzenie i niekontrolowane odruchy.